De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is als zodanig niet juridisch bindend, maar algemeen wordt aangenomen dat inmiddels een groot deel van de inhoud ervan juridisch bindend is geworden doordat het deel is gaan uitmaken van het internationaal gewoonterecht.
Mensenrechten zijn er om mensen te beschermen tegen de macht van de staat en moeten ieder mens een waardig bestaan bieden. Rechten die mensen hebben zijn bijvoorbeeld het vrijelijk uiten van een mening, het belijden van een godsdienst naar keuze, het recht niet te worden gefolterd (de zogenoemde klassieke grondrechten). Maar ook hebben mensen recht op onder meer onderdak, privacy, onderwijs en eten.
Mensenrechten zorgen ervoor dat staten zich in sommige gevallen moeten onthouden van bepaalde handelingen – negatieve verplichtingen – en in andere gevallen actief moeten optreden – positieve verplichtingen. De mensenrechten vormen de basis voor alle wetgeving en al het beleid van de overheid op nationaal en op internationaal niveau.
Het ministerie van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor het buitenlands mensenrechtenbeleid. De Directie Juridische Zaken (DJZ) is verantwoordelijk voor de internationaalrechtelijke aspecten daarvan. Die spelen zich voor een groot gedeelte af op het terrein van de VN en de Raad van Europa. Zo kunnen burgers daar klachten indienen tegen een lidstaat. De lidstaten zelf moeten reageren op die klachten en gevolg geven aan gegrond verklaarde klachten.
De instanties die de klachten behandelen zijn met name het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, het Europees Comité voor Sociale Rechten en de negen comités die toezicht houden op de naleving van de negen VN‑mensenrechtenverdragen. Deze VN‑mensenrechtenverdragen bevatten een nadere uitwerking van de in de algemene mensenrechtenverdragen opgenomen mensenrechten.
Sinds het begin van de eeuw rapporteert de minister van Buitenlandse Zaken jaarlijks aan het parlement over internationale mensenrechtenprocedures tegen Nederland.
Daarnaast moeten lidstaten veelvuldig aan internationale instanties rapporteren over hun nationale mensenrechtensituatie. DJZ coördineert voor het gehele Koninkrijk de rapportages onder de VN mensenrechtenverdragen.
Uitspraken EHRM, HUDOC - European Court of Human Rights
College voor de Rechten van de Mens
UNHCR, The UN Refugee Agency
